Η υπερατομική ψυχολογία (transpersonal psychology), είναι ένας σχετικά πρόσφατος κλάδος της ανθρωπιστικής ψυχολογίας, ή μάλλον προέκταση της.

Η πρωταρχική ανάγκη του ανθρώπου να ανακαλύψει το νόημα της ζωής δεν άφησε κανένα περιθώριο στη ψυχολογική κοινότητα, να μην προστρέξει στις "πηγές". Οι πηγές αυτές συνίστανται από διαφορετικές παραδόσεις και συστήματα, όπως οι επικούρειοι, οι νεοπλατωνικοί, οι προσωκρατικοί, οι φιλόσοφοι της ‘ανατολής’, η γιόγκα, ο ζεν βουδισμός, νεότεροι φιλόσοφοι (Κρισναμούρτι, Ken Wilber κλπ), υπερβατικός διαλογισμός.

Παρακάτω θα προσπαθήσω να απαντήσω σε κάποια θεμελιώδη ερωτήματα, μέσα από το πνεύμα της υπερβατικής ψυχολογίας.

Το πρώτο βήμα που κάνει, η υπερατομική ψυχολογία, είναι να απομυθοποιήσει κάθε θρησκευτική, πολιτική και πνευματική εξουσία. Το αποτέλεσμα είναι να ελευθερώσει τον άνθρωπο από δαιμονοληψίες και προκαταλήψεις χρόνων, που έχουν ως σκοπό την χειραγώγηση και υποδούλωση του ατόμου.

Γιατί οφείλουμε να αλλάξουμε;

"Εμείς είμαστε οι ανθρωπότητα και η ανθρωπότητα είναι εμείς"

Αν θέλουμε να αλλάξουμε την κοινωνία, οφείλουμε να αλλάξουμε πρώτα τους εαυτούς μας. Αυτή η αλλαγή πρέπει να είναι βαθιά και σε όλα τα επίπεδα. Αν νομίζουμε ότι, αλλάζοντας την δομή της κοινωνίας, αντιδρώντας με οποιοδήποτε τρόπο καθώς δημιουργούμε πολιτικές διαιρέσεις και πολώσεις ή θεσπίζοντας νέους νόμους, θα γίνουμε ως εκ θαύματος τέλεια ανθρώπινα πλάσματα, αυταπατώμεθα. Οι άνθρωποι είναι δημιουργήματα του πολιτισμού τους ... μοιάζει σαν οι άνθρωποι να καλούνται να διαλέξουν και να παίξουν ρόλους, σε ένα έργο που έχει σκηνοθετηθεί και παίζεται. Η μεγάλη απάτη είναι ότι οι άνθρωποι, νομίζουν ότι είναι ελεύθεροι να επιλέξουν. Αποτέλεσμα της αναγκαστικής επιλογής διαμόρφωσης ή ρόλου είναι η διαίρεση, η πόλωση, ο κατακερματισμός της συνείδησης και του εαυτού. Η διαμορφωμένη συνείδηση, μαζί με την συναισθηματικότητα και την διανοητικότητα που την συνοδεύει, είναι μια αναγκαία κατάσταση, αλλά δεν παύει να είναι μια "φυλακή".

Το βασικό ερώτημα που τίθεται είναι «πώς θα αποδράσουμε από τη φυλακή» και υπάρχει μόνο μια απάντηση για την υπερατομική ψυχολογία, μόνο όταν «ζεις το σώμα σου, ακούς και βλέπεις μέσα από το συναίσθημα της ελευθερίας» πραγματικά ξυπνάς από την φυλακισμένη συνείδηση.

Τι βλέπω αλήθεια; Μπορούν τα μάτια να παρατηρούν χωρίς τη μεσολάβηση του χρόνου;

Έχω την εικόνα του εαυτού μου όπως έχει διαμορφωθεί από τις στενές μου σχέσεις και το πολιτισμό μου. Έχω επίσης την προσωπική μου εικόνα, τι θα έπρεπε να είμαι και δεν είμαι. Στην πραγματικότητα έχουμε πάρα πολλές εικόνες. Έχω μια εικόνα για το σύζυγο μου, για τη φίλη μου, για τα παιδιά μου, τον ιερέα και για τον πολιτικό μου ηγέτη. Έχω λοιπόν χιλιάδες εικόνες για όλους και για τα πάντα. Αν κοιτάς, έχοντας κάποια διαμορφωμένη εικόνα, είναι προφανές ότι υπάρχει διαστρέβλωση. Αν ήσουν θυμωμένη μαζί μου χθες, έχω δημιουργήσει μια εικόνα ότι δεν είσαι πια φίλη μου. Αν συνεχίσω να σε βλέπω μέσα από αυτή την εικόνα, την επόμενη φορά που θα σε συναντήσω, θα έχω εγκαταστήσει στο ψυχισμό μια προκατάληψη, που έρχεται από το παρελθόν. Αυτή η εικόνα είναι από το παρελθόν και δεν τολμώ να απαλλαγώ από αυτές, γιατί δεν γνωρίζω τι σημαίνει, να βλέπω χωρίς καμιά εικόνα. Ο νους εξαρτάται από τις εικόνες για την επιβίωση του. Η εικόνα είναι αυτή που φέρνει τη σύγκρουση, στο εσωτερικό μου αλλά και στις σχέσεις. Μπορώ άραγε να κοιτάξω τον άλλον χωρίς την παρέμβαση, αυτής της διαμορφωμένης ψυχολογικής κατάστασης, που συνθέτει το «εγώ». Τι λέτε; “αδύνατον”. Αν απαντήσετε, ας το ψάξω, τότε θα ανακαλύψετε ο νους μπορεί να παρατηρήσει χωρίς τα μάτια του χρόνου. Και όταν παρατηρεί έτσι, άχρονα, τι υπάρχει εκεί να παρατηρηθεί;

Το πρόβλημα που διακινείται κάθε φορά, είναι ότι ο διαμορφωμένος παρατηρητής, μέσω της μνήμης και της συνήθειας, αρνείται να σωπάσει, συνεχίζει να αναλύει, να υπολογίζει και έτσι να κατακερματίζει τον κόσμο. Βέβαια ο νους ζει στο παρελθόν για ένα πιο βασικό λόγο. Στο παρελθόν υπάρχει ασφάλεια, το σπίτι μου, η γυναίκα μου, η πίστη μου, η κοινωνική μου θέση, το αξίωμα μου, η φήμη μου, σε όλα αυτά υπάρχει μεγάλη σιγουριά και προστασία. Ο νους έχει υπερεπενδύσει σε αυτά και τρέμει στην ιδέα ότι μπορεί να τα χάσει. Αν τα μάτια του νου ήταν ελεύθερα από δεσμεύσεις και επιθυμίες που στοχεύουν στην ασφάλεια, αλήθεια, τι θα έβλεπε;

Πώς λύνω τα προβλήματα;

Η ανθρώπινη ύπαρξη με ειρηνικό και ήσυχο νου δεν έχει συγκρούσεις. Ένας ήσυχος νους δεν έχει την ανάγκη να διαλέξει ανάμεσα σε πράγματα, δεν έχει καθόλου αμφιθυμία. Το να χρειάζεται να διαλέξεις φέρνει σύγχυση. Διαλέγουμε λοιπόν, σύμφωνα με το παρελθόν και επομένως η επιλογή μας δεν μπορεί παρά να είναι μπερδεμένη.

Οι περισσότεροι από εμάς δυστυχώς δεν είμαστε ικανοί να λύσουμε τα προβλήματα μας. Δεν γνωρίζουμε πώς να τα αντιμετωπίσουμε και έτσι ζούμε με αυτά, μας γίνονται δεύτερος εαυτός. Αν έχουμε να λύσουμε ένα πρόβλημα, καλά θα είναι να ανακαλύψουμε ένα τρόπο για να το λύσουμε, τη στιγμή που εμφανίζεται. Μόνο έτσι μπορούμε να ελευθερωθούμε από τις εσωτερικές μας συγκρούσεις. Αν προσπαθήσουμε να βρούμε κάποια λύση, τότε κοιτάζουμε έξω από το πρόβλημα, ενώ αν μείνουμε μέσα στο πρόβλημα και δώσουμε όλοι την προσοχή μας σε αυτό, τότε η λύση βρίσκεται μέσα στο ίδιο το πρόβλημα και όχι έξω από αυτό.

Τι είναι η εσωτερικότητα; Ο αξιολογητής των εμπειριών κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής, είναι στο "παρελθόν". Όλες οι εμπειρίες στο τώρα, ερμηνεύονται μέσα από τα μάτια του παρελθόντος.

Οι ψυχολογικές στάσεις είναι τόσο καλά διαμορφωμένες και αυτοματοποιημένες: είτε αυτές έχουν να κάνουν με ικανοποίηση, με ευχαρίστηση είτε με φόβο, θλίψη και αγωνία. Οπότε, η ποιότητα του αξιολογητή, κατά προέκταση, είναι τέτοια ώστε τις παρούσες εμπειρίες, να τις φιλτράρει από το παρελθόν του και να τις προβάλει στο μέλλον. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι να βλέπουμε ένα παρόν, που είναι ζωντανό και κινείται διαρκώς, σαν κάτι στατικό και νεκρό. Έχουμε την ψευδή εντύπωση ότι αν κάνουμε κάτι καινούργιο, μια σχέση, αλλαγή τόπου κατοικίας και εργασίας θα έρθει κάτι καινούργιο.

Ουσιαστικά αναπαράγουμε τον εαυτό μας όπως τον ζήσαμε στο παρελθόν. Όταν κοιτάζω τον εαυτό μου, τον κοιτάζω μέσα από τα μάτια του παρελθόντος: κρίνω, καταδικάζω, αξιολογώ «αυτό είναι σωστό ή λάθος», «είναι καλό ή κακό» σύμφωνα με τον ιδιαίτερο πολιτισμό μου, την παράδοση και με τις γνώσεις που απέκτησα βιωματικά.

Βέβαια φαντάζει αδύνατο να διαλυθούν όλες αυτές οι διαμορφώσεις και οι τάσεις μας, γιατί στην κοινωνία συμπεριλαμβανομένου και του στενού περιβάλλοντος μας , δεν αρέσουν οι αλλαγές, οπότε οι πιέσεις για συμμόρφωση και επιστροφή στη κανονικότητα είναι τεράστιες. Αυτή η ψυχολογική κατάσταση ,με την περιορισμένη αντίληψη της, εμποδίζει την διεύρυνση του αξιολογητή και κατά συνέπεια, απομακρύνει τον παρατηρητή από το "εδώ και τώρα". Βαθύτερη γνώση και η νοημοσύνη, είναι ότι οποιαδήποτε σχέση με τον κόσμο είναι δυνατή. Η παλιά δομή του εαυτού, όμως αντιστέκεται γιατί φοβάται τις συνέπειες και σίγουρα το άγνωστο.

Το σωματικό πόνο μπορεί κανείς να τον αντιμετωπίσει με διάφορα φάρμακα. Τον ψυχολογικό πόνο, αν εστιάσεις επάνω του με αυξημένη επίγνωση, εξαφανίζεται. Όταν υποφέρουμε ψυχολογικά από κάτι, ενστικτωδώς θέλουμε να ξεφύγουμε από αυτό, μέσα από τη διασκέδαση, την έντονη κοινωνικότητα, τη θρησκεία, το σεξ, μέσα από οτιδήποτε αρκεί να μη πονάμε. Αν όμως η προσοχή μας είναι ολοκληρωτικά εστιασμένη πάνω στο πόνο, αυτό σηματοδοτεί και την εξαφάνιση του.

Με τον ίδιο τρόπο, όλες οι εικόνες μπορούν να τελειώσουν μέσα σε μια στιγμή. Μέσα από την εστιασμένη παρατήρηση, υπάρχει βαθύτατη κατανόηση χτισίματος των εικόνων και το εννοιολογικών καταστάσεων. Στην πραγματικότητα είμαστε αυτό που είναι το περιεχόμενο της συνείδησης μας, "η φαντασία μας". Αυτή η βαθιά σχέση με το «εδώ και τώρα» είναι ικανή και αναγκαία για να φτάσει κάποιος στην εξουδετέρωση των εσωτερικών συγκρούσεων και εξαρτήσεων. Η αντίληψη όμως, ότι ο διαλογισμός μπορεί μόνος του, να διαλύσει όλα τα εμπόδια και να φτάσουμε σε μια νιρβάνα, είναι το λιγότερο αφελής.