Όλη η θεωρία προσωπικότητας και το θεραπευτικό οικοδόμημα που έκτισε ο Carl Rogers στηρίζεται πάνω στην αρχή ότι οι ανθρώπινοι οργανισμοί έχουν μια τάση για μέγιστη ανάπτυξη. Οι επιθυμίες για δράση, εξερεύνηση, επικοινωνία, συγχώνευση, αναγνώριση και αυτονόμηση είναι εκφράσεις της τάσης πραγμάτωσης, ή μιας αυξανόμενης ωριμότητας ώστε το άτομο να γίνει αυτό που πραγματικά είναι.

Δηλαδή στόχος είναι:

• η εγκατάλειψη των μασκών με τι οποίες νομίζει ότι γίνεται αρεστός στους άλλους,
• η ελεύθερη βίωση των συναισθημάτων που συνοδεύεται με μια ταυτόχρονη δόμηση και άλλων πτυχών του εαυτού,
• η ανακάλυψη ότι ο εαυτός είναι διαδικασία που υπερβαίνει το χώρο και το χρόνο καιόχι κάτι σταθερό και άκαμπτο, διανοητικά και συναισθηματικά,
• η βαθιά πίστηστις επιλογές και τις συμπεριφορές του και
• η επίγνωση ότι η πηγή αξιολόγησης είναι μέσα του, για το τι είναι καλύτερο για αυτόν.

Μου αρέσει πάρα πολύ η εικόνα του Μάσλοου για τον αυτοπραγματωμένο άνθρωπο.

Ένα άτομο ελευθερωμένο από τα προβλήματα ελλείψεων της νιότης και από τα νευρωτικά (ή παιδικά, ή φανταστικά, ή μη απαραίτητα, ή μη πραγματικά) προβλήματα της ζωής, έτσι που είναι ικανό να αντιμετωπίσει, να αντέξει και να παλέψει με τα πραγματικά προβλήματα της ζωής.Δηλαδή δεν είναι μια απουσία προβλημάτων αλλά μια μετακίνηση από μεταβατικά, μη πραγματικά προβλήματα σε αληθινά προβλήματα. Θέλοντας να σοκάρω τον αναγνώστη ,θα μπορούσα να αποκαλέσω τον αυτοπραγματωμένο άνθρωπο ένα οξυδερκή νευρωτικό που αποδέχεται τον εαυτό του, γιατί η φράση αυτή μπορεί να οριστεί έτσι ώστε ναείναι σχεδόν συνώνυμη με το να κατανοεί και να αποδέχεται κανείς την εγγενή βαθύτερη ανθρώπινη κατάσταση, δηλαδή με το να αντιμετωπίζει και να αποδέχεται με θάρρος, ακόμα και να διασκεδάζει καλόκαρδα με τις αδυναμίες τις ανθρώπινης φύσης αντί να προσπαθεί να τις αρνηθεί. Είναι αυτά τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν ακόμα και τα πιο ώριμα άτομα, με τα οποία θα ήθελα να ασχοληθώ στο μέλλον, π.χ πραγματική ενοχή ,πραγματική θλίψη, πραγματική μοναξιά, υγιής εγωισμός, θάρρος, υπευθυνότητα, ευθύνη για τους άλλους, κ.λ.π..

Το βασικό στοιχείο της θεραπευτικής του Ρότζερς είναι η συνειδητοποίηση. Αυτή η συνειδητοποίηση είναι ουσιαστική γιατί αγγίζει μια από τις πιο βασικές πλευρές του ψυχισμού, ο οποίος δεν λειτουργεί σαν μια μηχανή που κατασκευάζει ένα προϊόν. Η φύση του δεν είναι φυγόκεντρη άλλα κεντρομόλα. Ο στόχος δεν είναι η συμπεριφορά και η δραστηριότητα αλλά το συναίσθημα ή όπως έλεγαν οι παλιοί φιλόσοφοι το φρουίτιο.

Κάθε συμπεριφορά καταλήγει να ξαναγυρνά στον εαυτό της με το να επιστρέφει στο σημείο εκκίνησης πραγματοποιώντας ένα κύκλο, που θα μπορούμε να τον ονομάσουμε κύκλο ζωής. Υπάρχει μια στιγμή που το υποκείμενο ετοιμάζει και διαισθάνεται την πράξη του εκ των προτέρων, σαν να την προκαταβάλει ταυτόχρονα και διανοητικά και συναισθηματικά. Είναι αυτό που ονομάζουμε σχέδιο. Υπάρχει και δεύτερη στιγμή που πραγματοποιεί την πράξη. Υπάρχει τέλος μια τρίτη στιγμή κατά την οποία το υποκείμενο επωφελείται της πράξης του, όπου και παράγονται συναισθηματικές αλλαγές. Αυτές οι αλλαγές είναι αυτές που ολοκληρώνουν την πράξη και της δίνουν ένα νόημα. Χωρίς αυτές τι αλλαγές το υποκείμενο δεν μπορεί να δράσει και δρα πάντα εξαιτίας τους.

Ο σύμβουλος προσπαθεί να κατανοήσει το πελάτη και αναδύονται πάντα τα ερωτήματα  "πώς τον κάνει να αισθάνεται αυτό", "τι σημαίνει για αυτόν αυτή η συμπεριφορά, ποιο είναι το νόημα της πράξης του".

Η προσωποκεντρική θεραπεία συνίσταται όχι μόνο στο να αναδυθούν στην επίγνωση τα συναισθήματα των θετικών πράξεων αλλά και οι αντιστάσεις, οι άμυνες και τα μπλοκαρίσματα και το νόημα αυτών. Μόνο έτσι το άτομο εξελίσσεται.

Kαι πώς γινόμαστε πρόσωπα ; Με τη θεραπευτική σχέση !

Για να υπάρξει θεραπεία είναι απαραίτητο να υπάρχουν οι παρακάτω συνθήκες.

Δύο άτομα είναι σε επαφή. Το πρώτο άτομο, που ορίζουμε σαν πελάτη, είναι σε κατάσταση ασυμφωνίας, ευαλωτότητας και ανησυχίας. Το δεύτερο άτομο, που ορίζουμε σαν θεραπευτή, είναι σε συμφωνία σε αυτή τη σχέση.

Ο θεραπευτής βιώνει άνευ όρων αποδοχή προς τον πελάτη του. Ο θεραπευτής βιώνει ενσυναισθητική κατανόηση για το εσωτερικό πλαίσιο αναφοράς ή διαφορετικά για την υποκειμενικότητα του πελάτη του. Ο πελάτης αντιλαμβάνεται ,τουλάχιστον σε ένα βαθμό, την άνευ όρων αποδοχή και την ενσυναισθητική κατανόηση του θεραπευτή.

Πολύ συχνά ακούω από τους άλλους και από τον εαυτό μου ,“μα δεν υπάρχει κάποιος να με καταλάβει” και ίσως η εκπλήρωση αυτής της ψυχολογικής ανάγκης είναι η πρωταρχική τροφή για συναισθηματική, ψυχολογική και πνευματική ανάπτυξη και εξέλιξη ενός ατόμου. Για να ολοκληρωθεί αυτή η επιθυμία θα πρέπει να εισπράξω με ένα τρόπο την εμπιστοσύνη και να συμφωνήσω ότι ο άλλος με κατανοεί.

Το άτομο κινείται στο δικό του, προσωπικά κατασκευασμένο κόσμο, στο φαινομενολογικό πεδίο, σύμφωνα με το οποίο και ειδικότερα με βάση το υφιστάμενο προσωπικό πλαίσιο αναφοράς, ερμηνεύει και αξιολογεί τις εμπειρίες του. Αυτό το εσωτερικό πλαίσιο, το οποίο εμπερικλείει γνώσεις, αξιολογήσεις και στόχους, όπως και την οργανισμική τάση αυτοπραγμάτωσης, καθορίζει την ερμηνεία των γεγονότων, τις δράσεις, κ.ο.κ. Συνεπώς το άτομο δεν αντιδρά στην ‘πραγματικότητα’ αλλά στην αντίληψη όπως καθορίζεται από το εσωτερικό πλαίσιο αναφοράς .

Ο οργανισμός αξιολογεί τις εμπειρίες σύμφωνα με το κατά πόσο αυτές προάγουν τη διατήρηση και την ανάπτυξή του ή δρουν ανασταλτικά σε αυτήν την επιδίωξη. Μέρος των εμπειριών μπορεί να συμβολιστεί με ακρίβεια ή διαστρεβλωμένα στη συνειδητότητα. Ο ακριβής συμβολισμός των εμπειριών είναι αποφασιστικής σημασίας για την περαιτέρω εξέλιξη. Το άτομο βιώνει εμπειρίες σε σχέση με το πρόσωπό του και σε σχέση με τους άλλους. Αυτές οι εμπειρίες σχηματίζονται σε μια μορφή, την αυτοαντίληψη ή τον εαυτό.

Εδώ είναι που ο Ρότζερς αναδεικνύει την ανάγκη της ύπαρξης για θετική αναγνώριση, ανάγκη που παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της αυτοαντίληψης.

Το άτομο ωστόσο βιώνει και αρνητικές αξιολογήσεις ή υπό όρους αναγνώριση, οπότε αναπτύσσει αρνητική αυτοαντίληψη εξαρτώμενη από την εξωτερική αναγνώριση. Αγωνίζεται να κάνει ή να είναι όλα εκείνα που επιβραβεύονται, ενώ αποφεύγει ή αποκρύπτει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις πράξεις που θεωρεί ότι θα αποσπάσουν την κριτική των άλλων.

Καθώς ο εαυτός είναι ‘καταδικασμένος’ να εναρμονιστεί με την τάση πραγμάτωσης, υπάρχουν κάποιες πλευρές τις ατομικής ύπαρξης που ο εαυτός δεν τις κατέχει, δεν αποδέχεται και δεν αναγνωρίζει. Αρχίζει να κρύβεται από τον εαυτό του. Με άλλα λόγια, η ατομική ύπαρξη αρχίζει να λέει ψέματα στον εαυτό της.

Ένα ψεύτικο ατομικό σύστημα αρχίζει τώρα να λειτουργεί σε βάρος του πραγματικού εαυτού, του εαυτού που βρίσκεται στη θέση του κάθε στιγμή και που όμως τώρα γίνεται αντικείμενο άρνησης, διαστρέβλωσης και απώθησης.

Η έννοια της απώθησης είναι το να μην είσαι ειλικρινής σχετικά με το τι συμβαίνει πραγματικά στη ψυχή σου.

Πλευρές της επίγνωσης έχουν διαχωριστεί, μικροί εαυτοί έχουν καταδικαστεί στο σκοτάδι και παραμένουν αποκομμένοι και εξαντλούν την ενέργεια υπονομεύοντας την περαιτέρω ανάπτυξη.

Το ψεύδος εξασφαλίζει το καταστροφικό του έργο όταν υπάρχει πλήρης ασυμφωνία εαυτού και εμπειριών. Έτσι μπορεί και παρεισφρύει το άγχος ,η ευαλωτότητα και η διαταραχή. Εδώ έρχεται αυτό που συνέλαβε ο Κίργκεγκωρ, ‘η απελπισία του να μην είσαι ο εαυτός σου’ .

Για να υπάρξει θεραπεία, πρέπει ο θεραπευτής κατά την άποψη μου να έχει δομήσει την επιθυμία της διείσδυσης στην πραγματικότητα του πελάτη του με σκοπό να την κατανοήσει. Φυσικά αυτή η επιθυμία όπως και οι υπόλοιπες ακολουθούν τους νόμους της δόμησης δεξιοτήτων μαζί με τα οργασμικού τύπου αποτελέσματα που βιώνονται. Ένα από τα ερωτήματα που ανακύπτουν είναι πώς δομούνται αυτές οι δεξιότητες. Κατά την άποψη μου δομούνται με εξερεύνηση, ενθουσιασμό, καλλιέργεια, βάθεμα και ανταμοιβή από το περιβάλλον και ένα αίσθημα της ευχαρίστησης.

Σύμφωνα με τη δουλειά του Χάουαρντ Γκάρτνερ πάνω στις πολλαπλές ευφυΐες, η ανάπτυξη δεν περιλαμβάνει μόνο μια ικανότητα αλλά πολλές, σχετικά ανεξάρτητες ικανότητες {μουσική, αθλητικά ,μαθηματικά κ.λ.π}, πράγμα που θεωρώ αρκετά σωστό. Μπορούμε να εντοπίσουμε το βάθος αυτών των αναπτυξιακών ικανοτήτων. Αποτελούν όμως το καθένα ξεχωριστά φυσικά και ψυχικά χαρίσματα, που καθώς ξεδιπλώνονται και κτίζονται έχουν τη δικιά τους ευφυΐα, αυτοτέλεια και νομοτέλεια.

Όπως κατέγραψε ο Μάικλ Μέρφι πολλοί μεγάλοι αθλητές και χορευτές έχουν εισχωρήσει σε πολύ βαθιές ψυχικές σφαίρες, πράγμα που μεταφράζεται σε απίστευτες επιδόσεις. Κατά τη άποψη μου ο Κάρλ Ρότζερς, συνέλαβε μεγαλοφυώς τις συνθήκες του περιβάλλοντος που είναι κατάλληλες ώστε να γίνει αυτή η διείσδυση για να φιλοξενηθεί η ψυχολογική πραγματικότητα του πελάτη. Αυτό είναι και το περιβάλλον όπου θα δομηθεί η σχέση εγώ και εσύ. Αυτή η σχέση που δημιουργείται σίγουρα δεν είναι μια σχέση ουδετερότητας αλλά μιας βαθιάς θετικής επιρροής με αποτελέσματα όχι μόνο στο πελάτη αλλά και στον θεραπευτή. Γνωρίζουμε πολύ καλά από τη θεωρία των συστημάτων ότι ένα σύστημα περνάει από την εντροπία στην ανάπτυξη μέσα από τη θετικότητα ενώ διατηρείται μέσα από την αρνητικότητα.

Ποιες είναι όμως εκείνες οι συνθήκες που καλλιεργεί ο ψυχολόγος για να διευκολύνουν την ανάπτυξη του πελάτη.

Ενσυναισθητικός τρόπος ύπαρξης

Η ενσυναισθητική κατανόηση δεν είναι μια τεχνική ανταπόκρισης στον πελάτη αλλά ένας τρόπος να είσαι με τον πελάτη και είναι πιο πολύ διαδικασία συναισθηματική, ακόμη και ψυχολογική διαμονή στον κόσμο του πελάτη, χωρίς καμία κρίση ή ερμηνεία. Ένας ενσυναισθητικός θεραπευτής επισημαίνει με ευαισθησία το νόημα που γίνεται αισθητό και το οποίο ο πελάτης βιώνει τη συγκεκριμένη στιγμή, προκειμένου να το βοηθήσει να εστιάσει σε εκείνο το νόημα για να το οδηγήσει στο πλήρες και ανεμπόδιστο βίωμα του.

Ο σύμβουλος αφήνει τη δική του πραγματικότητα, προτιμώντας να αισθανθεί και να ανταποκριθεί στην πραγματικότητα όπως τη βιώνει και αντιλαμβάνεται ο πελάτης του, σαν να βιώνει όλη την ψυχολογική πραγματικότητα του πελάτη στο εδώ και τώρα.

Σημαίνει να αντιλαμβάνεται αυτό για το οποίο ο άλλος μετά βίας έχει επίγνωση, αλλά και να μην προσπαθεί να αποκαλύψει εντελώς τα ασυνείδητα συναισθήματα, εφόσον αυτό θα ήταν απειλητικό, αγγίζει με νοιάξιμο και ευαισθησία τα από κάτω συναισθήματα. Περιλαμβάνει την επικοινωνία των συναισθημάτων που υπάρχει στον κόσμο του άλλου, καθώς ο ίδιος κοιτάζει με νέα οπτική και χωρίς φόβο τα στοιχεία τα οποία φοβάται ο πελάτης. Σημαίνει να ελέγχει συχνά με τον πελάτη την ακρίβεια αυτών που αντιλαμβάνεται και να καθοδηγείται από τις αντιδράσεις που λαμβάνει.

Αποτελεί έμπιστο σύντροφο του πελάτη στον εσωτερικό του κόσμο, επισημαίνοντας τα πιθανά νοήματα στη ροή του βιώματος, τον βοηθά να εστιάζει σε χρήσιμα σημεία αναφοράς, να βιώνει τα νοήματα περισσότερο ολοκληρωμένα και να κινείται προοδευτικά στο βίωμα. Επιπλέον σε αυτήν την κατάσταση ύπαρξης η αντίδραση του συμβούλου είναι και να επιβεβαιώνει τον πελάτη αναγνωρίζοντας την αξία του και θυμίζοντας τις θετικές του πλευρές.

Άνευ όρων αποδοχή προς τον πελάτη

Όλοι γνωρίζουμε στη ζωή μας πόσο ευάλωτοι γινόμαστε στις προσδοκίες και κρίσεις που μας κάνουν οι άλλοι και πώς καταλήγουμε σε μεγαλύτερη συμμόρφωση, σε υποταγή και στο παίξιμο ρόλων ή ακόμη σε καταστροφικές συμπεριφορές προς τον εαυτό μας και προς τους άλλους. Ισχύει αυτό που ειπώθηκε από τον Σάρτρ, ότι οι άλλοι είναι κόλαση. Πόσο εύκολα μπορείς να γίνεις μια μαριονέτα, ένα άτομο που δεν είσαι, έχοντας εσωτερικεύσει τις αξίες των άλλων! Υπάρχει κίνδυνος αυτό το φαινόμενο να επεκτείνεται σε όλες τις σχέσεις, ακόμη και στη θεραπευτική. Η άνευ όρων αποδοχή είναι η στάση όπου ο σύμβουλος αποδέχεται τη φαινομενολογία του πελάτη του χωρίς όρους, είναι πιο πολύ μια μορφή επιβεβαίωσης της αυτοβιογραφίας του άσχετα αν οι αξίες του συμβούλου συμφωνούν με τις αξίες και τις συμπεριφορές του πελάτη. Είναι η αποδοχή του πελάτη σαν άτομο που αξίζει, ενώ μπορεί ο σύμβουλος να μη συμφωνεί και να μην του αρέσουν πράγματα που κάνει, χωρίς να τα κρίνει και να τα αξιολογεί .Αποτελέσματα αυτής της στάσης είναι το να σπάει ο πελάτης αμυντικούς κύκλους διατήρησης της εικόνας που πρέπει να έχει για τους άλλους, καθώς και η ψυχολογική του κίνηση, να εξερευνά με ασφάλεια και σιγουριά, προορισμούς που φοβάται και να τους κατακτά.

Η γνησιότητα -συμφωνία

Ο Ρότζερς πάντα ήταν αντίθετος με την ιδέα ότι ο σύμβουλος είναι λευκός πίνακας.

Δόμησε μια θεραπευτική σχέση πρόσωπο με πρόσωπο, όπου ο σύμβουλος είναι έντονα εμπλεκόμενος με την φαινομενολογία του πελάτη στην οποία δείχνει μέρη τις πραγματικότητας του.

Ο σύμβουλος έχει επίγνωση των συναισθημάτων και των τάσεων που ρέουν και βιώνει μέσα του στο εδώ και τώρα και πάντα στη σχέση του με τον πελάτη και, όταν είναι έντονα και επίμονα, τα επικοινωνεί.

Δείχνει την εμπλοκή του με ανοιχτό και ευθύ τρόπο, χωρίς να κρύβεται πίσω από τη μάσκα του ειδικού. Η συμφωνία αφορά το να αφήνουμε το άλλο πρόσωπο να γνωρίζει πού βρισκόμαστε συναισθηματικά. Μπορεί να σημαίνει κατά πρόσωπο αντιμετώπιση και ευθεία έκφραση προσωπικών συναισθημάτων, αρνητικών και θετικών. Αλλά σε ορισμένες και ειδικές καταστάσεις η στοργή, το νοιάξιμο ή η επιβράβευση μπορεί να αποδειχθεί το πιο σημαντικό στοιχείο. Η συμφωνία είναι κατάσταση ύπαρξης και είναι τόσο σημαντική γιατί αυξάνει την ποιότητα ανταπόκρισης που δείχνει ο σύμβουλος στο πελάτη. Συνεχώς καθρεφτίζει το αποτέλεσμα της συμπεριφοράς του πελάτη σε μια άλλη ανθρώπινη ύπαρξη που πραγματικά μπορεί να εμπιστευθεί και από την άλλη τηρείται η συνθήκη της άνευ όρων αποδοχής των αξιών του πελάτη. Με αυτό τον τρόπο βοηθιούνται και οι δύο να δουν πράγματα που πριν δεν ήταν φανερά. Σε μια τέτοια σχέση η γνησιότητα του θεραπευτή ενθαρρύνει τον πελάτη να πάρει το ρίσκο ώστε να γίνει ο εαυτός του. Όσο μεγαλύτερη η ανάπτυξη του συμβούλου τόσο αναπτύσσει και ένα είδος πίστης στη δική του διαδικασία όπου του επιτρέπεται να εμπιστευθεί την αυθεντική απόκριση στους πελάτες. Το να είναι αυθεντικός στη σχέση είναι η πιο σημαντική συνθήκη για μια αποτελεσματική θεραπεία. Αυτό απαιτεί ψυχολογική ανάπτυξη και ωριμότητα από τον σύμβουλο.

Ο John Shlien αναφέρει ότι ο καλός θεραπευτής πρέπει να είναι σε θέση να ακούει, σαν να δέχεται και όχι σαν να παίρνει, προκειμένου να είναι σε θέση να ακούει αυτό που πραγματικά λέγεται και όχι εκείνο που περιμένει να ακούσει ή απαιτεί να ακούσει. Δεν πρέπει να επιβάλλεται αλλά να αφήνει τις λέξεις να ρέουν προς εκείνον. Μόνο έτσι μπορεί να αφομοιώσει το σχήμα και το μοτίβο τους. Διαφορετικά ακούει μόνο τις θεωρίες του και αυτό που προσδοκά να ακούσει.